بزرگداشت ابوریحان بیرونی
ابوریحان محمد بن احمد بیرونی (۳۵۲ ه.ش. ۴۲۷ ه.ش) یکی از بزرگترین علمای تاریخ ایران است. وی یک ستاره‌شناس، ریاضی‌دان و فیلسوف بود که با اکتشافات خود همراه با دیگر دانشمندان بنام، مقدمات ورود به علوم جدید امروزی را پایه‌گذاری کرد. وی در شهر (کاث) “بیرون” از روستاهای خوارزم (قسمتی از ازبکستان کنونی) به دنیا آمد. پشتوانه‌ی خانوادگی، ایشان را علاقه‌مند به تحصیل علوم زمان خود کرد. او کسی بود که اولین روش ساده اندازه گیری شعاع زمین را ابداع کرد و همچنین گمانه‌زنی‌هایی را در باب امکان حرکت دورانی زمین به دور خورشید انجام داده بود. همچنین نظراتی را مبنی بر دوره‌های مختلف زمین‌شناسی توسعه داده بود.
گفته میشود که ابوریحان بیرونی مؤلف حدود ۱۴۵کتاب بود که بیش از ۹۰ تای آن ها مربوط به ستاره‌شناسی، ریاضی و ریاضیات زمین‌شناسی است. اگرچه بیشتر دغدغه‌ی وی در نجوم به محاسبات بر می‌گشت، با این حال به گسترش مباحث نظری نیز پرداخته است. از مهمترین تالیفات بیرونی، می‌توان به کتاب قانون المسعودی اشاره کرد که اگر چه به مسائل بنیادی همانند کتاب المجسطی بطلمیوس در آن پرداخته شده است، با این حال مطالب جدیدی نیز در آن معرفی شده‌اند. بسیاری از مفاهیم نظری ابوریحان بیرونی در این کتاب یافت میشود.
همانند المجسطی، کتاب قانون وی نیز شامل استخراج نظری مقادیر نجومی همچنین جداول و دستورالعمل‌هایی برای تسهیل محاسبات موقعیت سیارات است. در واقع تفاوت عمده‌ی کار ابوریحان بیرونی با بیشتر دانشمندان سابق و معاصر وی، توجه وی به استخراج مفاهیم برای محاسبات بود تا صرفا تهیه جداول برای موقعیت سیارات بدون در نظر گرفتن پایه‌ها و پارامترهای لازم برای چنین محاسبی. در دوران ۷۵ سال زندگی‌اش موفق به انقلابی در روش دانستن بسیاری از مباحث علمی شد. فراست و ظرفیت تسلط وی بر بسیاری از موضوعات، در کنار توانایی او برای پیدا کردن ارتباط بین آنها برای درک بهتر، وی را در ردیف بزرگترین دانشمندان مسلمان ایرانی در تمام دوران قرار داده است.
زندگی نامه مختصری از ابوریحان بیرونی
ابوریحان بیرونی دانشمن بزرگ ایرانی است که در زمینه های مختلف همچون جغرافیا ، زمین شناسی ، مردم شناسی ، ریاضیات ، اختر شناسی ، فیزیک و … سرآمد دوران خود به شمار می رود . 13 شهریور ماه نیز به عنوان روز بزرگداشت این دانشمند در تقویم ثبت شده است .
ابوریحان محمد بن احمد بیرونی در تاریخ 18ام دی ماه سال 351 خورشیدی در شهر «کاث» خوارزم دیده به جهان گشود.
پدر وی، ابوجعفر احمد بن علی اندیجانی ، اخترشناس دربار خوارزمشاه بود و مادرش نیز ماما بود. حسادت و بدگویی برخی موجب شد تا پدر ابوریحان را از دربار اخراج کنند . پس اخراج پدر آنها در روستایی در اطراف خوارزم سکونت یافتند.گفته میشود چون آنها برای مردم روستا بیگانه بودند مردم آنها را بیرونی نامیدند و ابوریحان به بیرونی شهرت یافت.
ابوریحان از همان سنین کودکی به کسب دانش علاقه داشت و توانسط به واسطه آشنا شدن با « امیر نصر منصور بن علی بن عراقی » که از دانشمندان بزرگ ایران در ان زمان بود وارد دربار خوارزمشاه شود و به مدرسه سلطانی خوارزم برود.
وی در سن هفده سالگی بوسیله حلقه ای درجه دار که به آن حلقه شاهیه گفته میشد ، به اندازه گیری بلندی نیم روزی یعنی ارتفاع نصف النهار خورشید در زادگاه خویش مشغول شد . ابوریحان تلاش های بسیاری کرد تا رصد های بیشتری انجام دهد اما تنها موفق شد تا انقلاب تابستانی را در یکه روستا نزدیک کاث رصد کند.
ابوریحان در هفتم خرداد ماه سال 387 قمری موفق به رصد خورشید گرفتگی شد. در همان سال ها بود که ابوریحان به جایگاهی والا دست یافت و بزرگترین دانشمندان آن زمان حاضر به همکاری با وی بودند . او با بوعلی سینا هم دوره بود و در اصفهان باهم مکاتبه و تبادل نظر داشتند.
جالب است بدانید ابوریحان نسبت به فرقه های مذهبی مختلف با نژاد های متفاوت هیچ گونه تعصب خاصی نشان نمی داده است ، اما همواره در مقابل کار های مختلفی که انجام میدادند حرفی برای گفتن داشته است.
وی آثار زیادی بر جای گذاشته است به طوری که در فهرستی که خودش در سن 65 سالگی از آثارش تهیه کرد نام 113 اثر را ذکر کرده است و به دلیل آنکه سال ها پس از آن نیز زندگی کرد توانست با کمک دستیاران و شاگردانش آنها را افزایش دهد و بیش از 153 اثر را گردآوری کند. اما متاسفانه در حال حاضر تنها 35 اثر از ابوریحان بیرونی برجای مانده است که مهمترین آنها الباقیه ، اسطرلاب ، سدس ، تحدید ، چگالی ها ، سایه ها، وتر ها، التفهیم، ماللهند، قره الزیجات، قانون مسعودی، ممرها، الجماهر، تسطیح، مغالید و صیدله میباشد.
ابوریحان در سال های زندگی خود کشفیات و اختراعات زیادی همچون چگالی سنج، چاه آرتزین و … به جا گذاشته بود که متاسفانه بیشتر آنها هم نیز امروزه از بین رفته اند.
ابوریحان بیرونی سرانجام در تاریخ 22ام آذر ماه سال 427 خورشیدی در غزنه در گذشت.
