اولین غزل زبان پارسی دری در دانشنامه دشت مینا
غزل يکي از کهن ترين و شور انگيز ترين قالبهاي شعر پارسي دري است.مجموعه فرهنگی و ادبی دشت مینا با راه اندازی بخش دانشنامه دشت مینا ، در تلاش است علاوه بر آگاهی افزائی در مورد ادبیات عامیانه ، مسائل مهم این بخش از ادبیات را نیز مطرح نموده و نظر شعرا و دغدغه مندان ادبیات را نیز به این مسائل و چاره اندیشی برای آن معطوف دارد. شما کاربران گرامی سایت دشت مینا نیز می توانید این مسائل را باز نشر نموده و از کنشگران ادبی چاره جوئی نمائید.
در معناي اين واژۀ تازي غزل گفته اند که : سخن گفتن با زنان باشد و ذکر ايام شباب و شرح عشقبازي هاي شاعر وحالات و عواطف محبوب وي، و براي سده هاي پي هم مضمون غزل، گزارش زيبايي هاي معشوق،شکايت از هجران و بازتاب حسب حال شاعر بوده است؛ از همين رو يکي از معاني چهارگانۀ غزل فقط شعر عاشقانه است ؛ معناي ديگرغزل عبارت ازمقطعات چند بيتي ملحون بوده است که در آغاز به وزن رباعي سروده مي شده است، وسومين تعبير ازغزل همان بخش آغازين قصده هاي کامل است که ” نسيب” و ” تشبيب ” مي نامند .
شمس قيس رازي مي نگارد: « نسيب غزلي باشد که شاعر علي الرسم آن را مقدمۀ مقصود خويش سازد تا به سبب ميلي که بيشتر نفوس را به استماع احوال محب و محبوب و اوصاف مغازلات عاشق و معشوق باشد… و تشبيب غزلي باشد که صورت واقعه و حسب حال شاعر بود ».
معناي چهارمين غزل نيز همان است که مراد ماست و آن قالبي است که بيش از هزار سال است شاعران پارسي گوي در آن طبع مي آزمايند.
درباب پيدايي غزل و اين که چگونه پديد آمده است نيز پندار هاي گوناگوني وجود دارد ـ گروهي بر آنند که غزل از پيکر قصيده جداشده است و همان نسيب و تشبيب اندکه در هيأت غزل اظهار وجود کرده اند ؛ جمعي را نظر چنان است که ترانه محلي و سرود هاي عاميانه سر انجام به غزل چهره بدل کرده اند. دسته يي از پژوهشگران نيز بدين باور اند که غزل پارسي دري ازغزل عربي پديد آمده است که اين نظر را نمي توان پذيرفت . ولي منشاء غزل ما هرچه باشد عمري دراز دارد و از کودکي تا جواني و سالخوردگي دگر گوني هاي فراواني را از سر گذشتانده است وبه درستي پيدانيست که نخستين گويندۀ غزل چه کسي بوده است براي اين که اثار بي شماري از گويندکان پيشآهنگ زبان دري از ميان رفته است و اشعاري هم که ازنخستين گويندگان مابر جاي ماند است واز آسيب روزگار در امان مانده است اندک است و پراگنده .
ما از نخستين گويندۀ شعر دري يعني حنظلۀ بادغيسي تنها چهار مصرع شعر در دست داريم . از محمود وراق هروي، محمد پسر وصيف سگزي ،فيروز مشرقي وابوسليک جز چند بيت مختصر نخوانده ايم . هميگونه از شهيد بلخي ، رابعۀ بلخي، ابوشکور بلخي،دقيقي بلخي، ابوطيب مصعبي، کسايي مروزي ، منجيک ترمذي، بشار مرغزي سروده هاي معدود در اختيار ماست . از شاعر بزرگ آل سامان و سخنور بسيار سخني چون رودکي که حتي به صورت مبالغه آميزي شعر هايش را يک مليون دانسته اند و حد اقل آن را صد هزار گمان زده اند اکنون جز اندکي برجاي نمانده است و در آن ميان جز دوسه غزل معدود از او نديده ايم. شايد بتوان گفت با آثاري که اينک در اختيار است يگانه غزل شهيد بلخي را بايد نخستين غزل پارسي دري دانست ، شعر عاشقانۀ زيبايي که پس از هزار سال و اندي هنوز هم دلنشين و شور انگيز مي نمايد و جا دارد که باري آن را باز خوانيم :
مرا به جان تو سوگند و صعب سوگندی
که هرگز از تو نگردم نه بشنوم پندی
دهند پندم و من هیچ پند نپذیرم
که پند سود ندارم به جای سوگندی
شنیده ام که بهشت آن کسی تواند یافت
که آرزو برساند به آرزومندی
هزار کبک ندارد دل یکی شاهین
هزار بنده ندارد دل خداوندی
تو را اگر ملک چینیان بدیدی روی
نماز بردی و دینار برپراکندی
و گر تو را ملک هندوان بدیدی موی
سجود کردی و بتخانه هاش برکندی
به منجنیق عذاب اندرم چو ابراهیم
به آتش حسراتم فکند خواهندی
تو را سلامت باد ای گل بهار و بهشت
که سوی قبله ی رویت نماز خوانندی
———————————————————————————-
توضیحات بیشتر از دانشنامه دشت مینا :
غزل شعری است بین پنج تا ۱۲بیت که مصراع اول و مصراع های زوج آن هم قافیه است،
صعب سوگندي=سوگند ارزشمند و بزرگ
از تو نگردم =دست از تو نمي کشم
نماز بردي=تعظيم مي کرد
برکندي=ويران کردي
منجنيق=
سلامت باد=زندگي سالمي داشته باش
——————————————————————————
رَدُّالقافیه
(یا: رَدِّ قافیه، در لغت به معنی بازگرداندن قافیه) اصطلاحی در بدیع، تکرار قافیۀ مصرع اول که غالباً در پایان بیت دوم صورت می گیرد: مرا به جان تو سوگند و صعب سوگندی/که هرگز از تو نگردم، نه بشنوم پندی/دهند پندم و من هیچ پند نپذیرم/که پند سود ندارد به جای سوگندی
مجموعه غزلیات دشت مینا ، مجموعه اشعار شاعر معاصر حیدر علی جمشیدی، روزگار سعادتمندی برای شما فرهنگ دوستان ادب دوست آرزو می کند.لطفا چنانچه در بازدید از وب سایت دشت مینا حال خوشی به شما دست داد ، آن را به سایر فرهنگ دوستان و علاقمندان شعر و ادب پارسی نیز معرفی کنید. در زمانه ای که نیاز به شادی و حال خوش به شدت احساس می شود ، با برداشتن گامی هر چند کوچک، برای ایجاد حس و حال خوب در دیگران سهیم باشیم.سپاس از همدلی و همراهی شما.مجموعه دشت مینا